Wykład Tomasza Stempowskiego do wystawy „Gdy spojrzysz mi w oczy dwa razy, rozchylę usta lub zacisnę pięści” – fotografie z archiwum IPN
Data: 24 listopada 2022 (czwartek), godz. 17.00
Miejsce: GGM2, ul. Powroźnicza 13/15
Wstęp wolny!
Spotkanie dotyczyć będzie fotografii polskiej Służby Bezpieczeństwa z lat 1944-1989, które obecnie przechowywane są w Archiwum IPN. Mowa będzie m.in. o tym, w jaki sposób robiono zdjęcia i jak na ich formę, i treść wpływał wymóg zachowania tajności, czemu służyły, jak wyglądał ich obieg wewnątrz struktur aparatu represji i co się z nimi dzieje współcześnie.
Fotografia była swoistym narzędziem pracy Służby Bezpieczeństwa, służącym do obserwacji i kontroli pojedynczych obywateli, i całych grup. Nie tylko dokumentowała represje wobec nich, ale sama stała się narzędziem represji. Jednocześnie na zdjęciach tych udokumentowane zostały najważniejsze wydarzenia w historii Polski, takie jak bunt robotników w Poznaniu w 1956, marzec 1968 roku w Warszawie, protesty na Wybrzeżu w 1970, w Radomiu i na Ursusie w 1970, czy demonstracje w okresie stanu wojennego, w wielu miastach, w tym także w Gdańsku. Dzięki nim, po 1989 roku, możliwe stało się zobaczenie tego, co komunistyczna władza chciała ukryć.
Kontekst, w jakim zdjęcia SB powstały i były wykorzystywane skłania do zastanowienia się nie tylko nad kwestiami historycznymi i technicznymi, ale także etycznymi. Nie chodzi przy tym tylko o dawne użycia tych fotografii przez aparat represji, ale także współczesne ich wykorzystanie w mediach czy w sztuce, które prowadzi do powstawania napięcia na linii etyka-estetyka. Prelekcji towarzyszyć będzie prezentacja.
Tomasz Stempowski – historyk, archiwista, Zastępca Naczelnika Wydziału Zasobów Cyfrowych Archiwum IPN w Warszawie. Zainteresowania badawcze: historia XX w., fotografia, film, rola mediów w kształtowaniu pamięci społecznej. Kurator wystaw fotografii historycznej. Autor artykułów, albumów fotograficznych i książek na temat fotografii, filmu i archiwistyki, m.in.: Prawo w filmie (2010, wspólnie z P. Grabarczykiem), Oblężenie Warszawy w fotografii Juliena Bryana (2010, wspólnie z J. Sawickim – nagroda „Klio” dla najlepszej książki historycznej w kategorii „Varsaviana”), Polskie drogi przez Szwajcarię. Losy żołnierzy 2. Dywizji Strzelców Pieszych 1940–1945 na fotografiach ze zbiorów Muzeum Polskiego w Rapperswilu (2015), Zbiór fotografii Głównej Komisji Badania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu – Instytutu Pamięci Narodowej. Przewodnik archiwalny (2019, wspólnie z K. Ślusarskim), Piaszczyste drogi karpatczyków. Fotografie kpt. Karola Angermana z lat 1940‒1944 (2019), „Najbardziej tajemniczy kraj świata”. Związek Sowiecki w fotografiach i tekstach Juliena H. Bryana 1930–1959 (2020, najlepsza książka historyczna roku plebiscytu Historia Zebrana w kategorii Historia niebanalna), i eseju do książki Beaty Barteckiej i Łukasza Rusznicy How to Look Natural in Photos (2021). Prowadzi bloga Fototekst.pl, poświęconego społecznym i historycznym kontekstom fotografii.
