Wystawa: Günter Grass, Encontros
Aneks: Bianka Rolando, Dobosz
Miejsce: Gdańska Galeria Güntera Grassa, Szeroka 34/35-37, Gdańsk
Termin: 5.07-14.09.2019
Wernisaż: 5.07.2019, godz. 18.00
Kuratorki: Hilke Ohsoling, Marta Wróblewska
Godziny otwarcia: wt.-niedz. 12.00-18.00 | wstęp wolny
Wystawa zrealizowana we współpracy z Fundacją Güntera i Ute Grass.
Patronat Honorowy: Konsulat Generalny Republiki Federalnej Niemiec w Gdańsku
Encontros z portugalskiego oznacza „spotkania”. Pierwotnie skierowana do portugalskiej publiczności wystawa w swojej gdańskiej odsłonie adresuje tytułowy wątek na dodatkowych płaszczyznach. Po pierwsze spotykamy Güntera Grassa w jego portugalskim otoczeniu, które mimo swej pozornej egzotyki, nie chce jasno odciąć się od krajobrazów północy dobrze znanych z twórczości noblisty. Przebywając w rozgrzanej słońcem Portugalii, Grass przecież częstokroć myślami uciekał zupełnie gdzie indziej, a to układając w głowie przemowy na potrzeby aktualnych kampanii politycznych, kiedy indziej pisząc polemiczne eseje, bądź prowadząc pamiętnik, którego fragmenty znalazły się w powieści „W drodze z Niemiec do Niemiec”. Motywy, którymi Grass wypełniał wówczas liczne akwarele, rysunki czy grafiki, częstokroć układają się w wanitatywne martwe natury, przypominające o kruchości istnienia. Grassa fascynują przyrządzone na ruszcie ryby, bądź ich szkielety ułożone na kamieniach. Innym razem truchło wypatroszonego królika zdradza zachwyt ekspresjonistycznym turpizmem. Z kolei portugalskie krajobrazy niejednokrotnie przybierają chłodnawe barwy i kształty północy, tak silnie obecne w grassowskiej ikonografii.
Jednakże gdańskie spotkania to nie tylko Encontros Grassa z Portugalią. To także przeniesienie kontekstu tego bezpiecznego południowego azylu do północnej, gdańskiej rzeczywistości. Stąd też obecność polskiej artystki wizualnej i poetki Bianki Rolando, której najnowsza wieloelementowa instalacja pt.: „Dobosz” została specjalnie wykonana na potrzeby gdańskiej wystawy. To zaproszenie do dialogu międzypokoleniowego, międzynarodowego, międzydyscyplinarnego, dialogu z pamięcią, tożsamością, dawaniem świadectwa, realnością i nierealnością doświadczeń. Kluczem do niego jest zastosowanie odpowiedniego rejestru komunikacyjnego, w którym zawarta jest zarówno empatia nie pozbawiona nuty krytycyzmu, ale także duża doza solidarności, zrozumienia, akceptacji. Grass zwykł pisać o tym, co musi zostać powiedziane. Rolando twierdzi, że wszystko zostało już powiedziane. Artystka tworzy wielopłaszczyznową instalację, na którą składają się elementy wizualne i poetyckie. Jednocześnie przywiązuje ogromną wagę do materialności swoich obiektów, złożonych ze starego drewna, piasku z bałtyckiej plaży, popiołu, węgla. Ich zmysłowość buduje pewien namacalny most, zmierzający do pogłębienia tego artystycznego dialogu. Podwójne zazębiające się łodzie zaaranżowane przez Rolando, to element negocjacji interpretacji pamięci, przemilczania, wypierania, zapominania, bądź konfesji. Artystka w odniesieniu do pojęcia trudnej prawdy i płynnej pamięci w twórczości i życiorysie Grassa przywołuje pojęcie „autodesygnacji podmiotu poświadczającego” zdefiniowane przez Paula Ricoeura. Jak pisze: „Autodesygnacja wiąże się z tym, że świadczący jest czytany razem z całą swoją historią życia, ze wszystkimi doświadczeniami. Wtedy jego relacja może być interpretowana jako prawdziwa, szczególnie gdy wynika z dobrowolnego oczyszczenia tego, co było złe”.
I tak jak w powieści „Słówka Grimmów”, gdzie Grass wsiadał do jednej łodzi z braćmi Wilhelmem i Jacobem Grimm, aby dotrzeć do celu pewnej (literackiej) wędrówki, tak i podczas gdańskiej wystawy dwójka artystów spotyka się, aby zgodnie z wymową niemieckiego idiomu „in einem Boot sitzen” – usiąść w tej samej łódce i móc spojrzeć we wzajemnym porozumieniu w kierunku wspólnego punktu na horyzoncie.
Marta Wróblewska
Günter Grass odwiedził Portugalię po raz pierwszy w roku 1976. Wziął wówczas udział w kilku wieczorach literackich i zaprezentował część swoich prac plastycznych.
Jako osoba prywatna zaczął przyjeżdżać do Portugalii w roku 1981. Szczególnie zachwyciło go Algarve. W niedługim czasie nabył tam wraz z żoną niewielki domek, który znajdował się w ich posiadaniu przez siedem lat. W roku 1989 sprzedali go i zbudowali własny dom. W owych pierwszych latach Günter i Ute Grassowie przyjeżdżali do Portugalii kilka razy w roku, niejednokrotnie w towarzystwie dzieci i wnuków. W okresie późniejszym odbywali portugalską podróż dwa razy w roku, zazwyczaj między lutym a marcem oraz październikiem a listopadem, gdy łatwiej znieść portugalskie temperatury.
Podczas pobytów w Portugalii powstały liczne rysunki i akwarele Grassa. Chętnie także tworzył rzeźby z terakoty. Jego nieodzownym rekwizytem było wysokie biurko, przy którym pisał – ręcznie lub na tradycyjnej maszynie do pisania. Wiele rysunków i tekstów Grassa nosi ślady jego fascynacji Portugalią – najczęstsze wątki to ryby, plaża i wybrzeże, roślinność i liczne znaleziska. Nasza wystawa pokazuje motywy, które w twórczości Güntera Grassa pojawiły się pod wpływem doświadczeń z Portugalii.
Hilke Ohsoling
Bianka Rolando (ur. 1979 w Warszawie) – poetka, artystka. Stale współpracuje z galeriami Foksal, Leto i Muzeum Sztuki Nowoczesnej. Opublikowała zbiór opowiadań Rozmówki włoskie i zbiór próz poetyckich Podpłomyki. Za poemat Biała książka otrzymała Nagrodę im. Kazimiery Iłłakowiczówny Jest także autorką tomów wierszy Modrzewiowe korony, Łęgi, Pascha, Stelle oraz Małej książki o rysunku. Pracuje jako profesor SWPS w School of Form.
* * *
